USPON (I PAD) LOKANJA I LOKANJACA

Milan Pantić, naš poznati aforističar i pisac, bivši urednik zvorničkih  novina  “Srpski Glas”, “Drinski” i saradnik mnogih drugih listova u RS i Srbiji napisao je zanimljiv, dokumentarno vrijedan zapis   pod naslovom: Uspon (i) pad Lokanja i Lokanjaca.

Prenosimo ga u cjelosti, nadajući da će nas Pantić obradovati još nekim svojim tekstom ili aforizmima.

“Prošle godine, 2023., obilježavana je dvjestota godišnjica  crkve u Zvorniku. Tom prilikom je puno ljudi posjetilo staru crkvu u Zvorniku i divilo se njenoj ljepoti i gracioznosti, kako izvana, tako i unutra. Pažljivo su zagledali  stare freske, bogat ikonostas, a veliku pažlju je izazvao i spomenik kod ulaza u hram, podignut u čast trgovca Stevana Kovačevića iz Lokanja, uglednog trgovca, koji je od Turaka suvim zlatom izmolio dozvolu za gradnju crkve i koji je za te potrebe darovao zemljište.

Zanimljivo je, da ja, a ni većina mojih Lokanjaca, o tome nismo imali pojma, sve dok nismo naišli na taj spomenik. Nismo ni znali da su Kovačevići nekada živjeli u Lokanju i od sedamsto kuća u selu, ni u jednoj nema Kovačevića. U Zvorniku su to ugledne kuće u blizini crkve, a ni njih nema puno.

Većini Lokanjaca, taj podatak je postao dostupan 2005. godine, kada su moji rođaci, a i ja sa njima, Simo Stankić i Milan Cvjetinović, priredili monografiju ovog sela. Iako ima malo podataka do kojih su došli preturajući po dostupnim istorijskim arhivima, došli su još do nekih, za nas nevjerovatnih činjenica. Prije svega, to se odnosi na crkbe i škole, kao i učene ljude koje je još u devetnaestom vijeku, a i kasnije iznjedrilo ovo selo.

Pominje se iguman manastira Tavna, koji se nalazi na obodima susjednog sela, a kome je pripadala i lokanjska parohija, Jevtimije Pljaca. On je 1804. godine poveo grupu dobrovoljaca preko Drine, gdje su se borili u srpskoj vojsci u Prvom srpskom ustanku. Deset godina kasnije se vratio i obnovio manastir koji su Turci poharali i zapalili.
Buđenje nacionalne svijesti kod Srba potaknuto oslobađanjem Srba u Srbiji od Turaka, uticalo je da se, pod okriljem crkve, osnivaju srpske škole. Zvornik je , nakon Sarajeva i Modriče, bio treći grad i 1819. godine osnovao srpsku školu. 

Sela, kao i uvijek, malo su kaskala za gradovima. Ali ne i Lokanj! Već 1829. godine, dvije godine prije Tuzle i devet godina prije Bijeljine,  kao prvo srpsko selo u BiH, dobio je školu. Ovi podaci se nalaze u knjizi o Zvorniku koju je prije desetak godina   priredio istoričar Alija Uzunović.

Doprinos školstvu u Lokanju i Zvorniku dao je i učitelj Živko iz Lokanja, koji se pominje u nekim istorijskim dokumentima iz 1829. godine. Učitelj i sveštenik, Vasilije Ostojić, koji je bogosloviju završio u Beogradu, a službovao u manastiru Papraća 1866. godine, takođe je nepoznat za većinu živih Lokanjaca.
U dokumentima iz devetnaestog vijeka pominju se škola i crkva u Lokanju, na lokaciji Rudine, ali nije poznato gdje su se tačno nalazile i da su uopšte postojale. Izbrisane su sa lica zemlje, ostale samo u istorijskim dokumentima. Čak ih nema ni u narodnom predanju iz ovih krajeva.

Već kao dijete, krajem prošlog vijeka, čuo sam za sveštenika Ostoju Pantića, koji je službovao u bijeljinskom selu Zagoni. Interesantno je da se njegovi rođaci prezivaju Tešići, a on je zadržao staro prezime. Ostoja je imao sina LJubu, koji se školovao i bavio politikom i između Prvog i Drugog svjetskog rata kao pripadnik Jereze (Jugoslovenske radikalne zajednice) kratko bio ministar šuma i ruda. Kažu da je poginuo od podmetnutog eksploziva. NJegovu apoteku, koja se nalazi kod pošte i koja je nacionalizovana, poneko i sad zove Pantića apoteka. Nije mi poznato da li ima živih potomaka i ako ima, gdje žive. Uglavnom, u Lokanju je sve manje onih koji su učili da je neki ministar, još u onoj velikoj Jugoslaviji vodio porijeklo iz ovog sela.

Dvadeseti vijek je doveo do ekspanzije sela. U odnosu na popis iz 1864. godine, kada je zabilježeno da u ovom selu ima 98 kuća i oko 600 stanovnika, sto godina kasnije je bilo oko 700 kuća i oko 3000 stanovnika. I nisu imali školu, nego su išli u druga sela i gradove. 

Četverorazredna škola je izgrađena tek 1950. godine i bila je prepuna đaka. Razlika u godinama njihovih polaznika je bila velika i među njima je bilo malo žena. U veće razrede  prvih godina su išli u Kozluk, Janju, Roćević, Loznicu, Bijeljinu i Zvornik ili kod rodbine u druge gradove. Tek od 1972. godine su mogli da nastave školovanje u Pilici, gdje je tad izrađena nova osmoljetka. Tih godina je u tu školu išlo po pet odjeljenja do četvrtog razreda iz tri područne i centralne škole, a od petog do osmog od tri do četiri odjeenja. Tih godina je u školu išlo oko hiljadu đaka, a brojni su bili i učitelji i nastavnici, koji su mahom bili iz Srbije i Crne Gore. Malo je bilo đaka iz Lokanja koji su nastavljali školovanje. Mnogi su završili zanate i postajali radnici po fabrikama ili su obrađivali zemlju, gajili stoku i od toga živjeli. Neki su išli u vojne škole ili bogoslovije, jer su bile besplatne, ali ima i onih koji su završili više škole i fakultete. Kad je rađena monografija sela, svega petnaest Lokanjaca je imalo završene fakultete.

Zanimljivo je da su upravo te godine bile karakteristične po tome što je počeo masovni odliv stanovništva. Čitave kolone su krenule put NJemačke, Švajcarske, Austrije, Slovenije, a kasnije i Rusije i Crne Gore. Srbiju i ne pominjem, jer je gotovo nemoguće utvrditi koliko ih se iselilo u Loznicu, Beograd, Novi Sad, Šabac i druge gradove i sela. Pred ovaj poslednji rat, devet desetina zaposlenih Lokanjaca radilo je po građevinskim preduzećima u Beogradu i Novom Sadu.

U međuvremenu, drastično se smanjivao broj osnovaca koji su išli u školu u Lokanj i susjednu Pilicu. Čak je i škola poslije pola vijeka srušena i preseljena u nikad završeni objekat doma kulture. Prostorije su lijepo obnovljene i u nekoliko kombinovanih odjeljenja se upisuje ispod trideset đaka. Tako je i u osmogodišnjoj školi u Pilici, gdje je pet puta manje đaka nego nekada i ozbiljno se dovodi u pitanje status škole.

Istovremeno, sva djeca idu u srednje škole, a već je preko stotinu koji su završili fakultete. I to ozbiljne državne fakultete: medicinu, građevinu, elektrotehniku, tehnologiju, rudarstvo, mašinstvo, poljoprivredu, pravo, ekonomiju, pedagoške nauke, vojne nauke, vaspitače, teologiju, saobraćaj... Mogli bi formirati vladu, a da se stručnost ne dovede u pitanje. I što je zanimljivo, sve je više đaka i studenata generacije porijeklom iz ovog sela. 

Naravno da je i sve veći broj privrednika, rukovodilaca, političara i funkcionera u opštini i republici, sportista, umjetnika, književnika i drugih istaknutih zanimanja. Lokanjskog porijekla su i nekoliko doktora nauka, generala, naučnika koji svoju karijeru izgrađuju po SAD, Švajcarskoj, NJemačkoj i drugim bogatim državama...

A Lokanj, on je ostao gdje je i bio. Izgrađeni su putevi, završena elektrifikacija, dovedeni telefoni, internet i mobilna telefonija u sve zaseoke, postavljeni kontejneri da odvoze smeće, ispred svake kuće je po jedan i nekoliko automobila. Mnoge kuće se ne bi zastidjele ni da su u Beogradu ili Parizu. Ali nema ljudi, nema djece, nema ovaca i goveda da opasu livade, nema ko da kosi pa je većina oranica zaraslo u korov i šiblje, nema ko da pokupi voće, okopa, oreže i okreče šljive. Sve manje je ljudi koji peku rakiju, a još manje onih koji je piju. Čak se ni pivo ne uzima na gajbe već dominiraju limenke kupljene u marketima u susjednim selima. Ostala  je još po koja seoska prodavnica, a i njih je sve manje. 

Sve više kuća je zatvoreno, za mandata sadašnjeg sveštenika, više od stotinu. Niko se ne bi usudio da tačno procijeni koliko ljudi zanoći u selu. LJeti, kad dolaze naši „stranci“ ih je znatno više, ali kad se vraćaju u inostranstvo, obično povedu po neku lijepu djevojku ili momka, da se udaju ili ožene i na taj način dobiju državljanstvo zemalja u kojoj već treća generacija Lokanjaca živi...

Da, skoro i da zaboravim, Lokanj ima nekoliko fejsbuk grupa, od kojih najbrojnija ima preko 1800 članova koji se na taj način informišu o svom selu, o ljudima, o istoriji, najnovijim uspjesima. Tamo gledaju stare fotografije, kojih je oko 10.000 postavljeno, a odnose se na selo i ljude. To govori ne samo da su nostalgični, nego i da su tehnološki pismeni, da imaju internet, da znaju da ga koriste, da se dopisuju, podržavaju, lajkuju...”

(Milan Pantić)